علی نصیریان، ستارخان سینمای ایران | چرا «ستارخان» علی حاتمی را از پرده پایین کشیدند؟

شهروندی آنلاین: در 22 مرداد 1285 با امضای فرمان مشروطیت مظفرالدین شاه، ملت ایران در یکی از مهمترین مقاطع تاریخ به موفقیت های بی سابقه ای دست یافت. مسیر پرفراز و نشیبی که در دوران مشروطه طی شد و پس از امضای فرمان شاه وقت با چالش‌های فراوانی روبرو شد، یکی از دراماتیک‌ترین فصول تاریخ ایران است. فیلم ها و سریال های زیادی را می توان نام برد که هر کدام از منظری متفاوت به دوران مشروطه می پردازند. آثاری که اغلب در جلب نظر مخاطب ناموفق هستند، مانند «شیر خفته» (اسماعیل کوچان)، «اولین وکیل» (جمشید حیدری)، «سینما بزرگ» (حسن هدایت). در «اولین وکیل» رقابت برای ورود به مجلس دوره مشروطه است. در «سینما بزرگ» ماجرای ورود سینما و سینما به ایران و رقابت آقای روسیخان و آقای یف مورد توجه کارگردان است و ماجرای ورود مجاهدان مشروطه به پایتخت است. همچنین به ماجرای رقابت بین سینماها پرداخته است.

مهمترین فیلم دوران مشروطه همچنان «ستارخان» (علی حاتمی) است که در زمان اکران مورد تحقیر قرار گرفت، اما سینمای ایران نتوانسته فیلم بزرگی مانند کار علی حاتمی بسازد که مورد توجه قرار نگرفت. در بیش از یک فیلم از نیم قرن. در اینجا به 3 مثال از اشاره به مشروطیت پرداخته ایم: فیلم، سریال و مستند. را

تاریخ از نظر الحاتمی

«ستاره خان» اولین فیلم سینمای ایران به شمار می رود که به وضوح برگرفته از دوران مشروطه است و فیلمی به کارگردانی علی حاتمی در سال 51 است که قرار بود این فیلم گامی بزرگ در تولید آثار تاریخی باشد. و با بهترین‌هایی که سینمای ایران در آن سال‌ها تولید کرد، از هوشنگ بهارلو به عنوان مدیر فیلمبرداری تا حضور بازیگرانی چون علی جلوی دوربین رفت. نصاریان، عزت الله تعظمی و کمک آنتونیو کوریدوری ایتالیایی برای جلوه های ویژه.

«نجم خان» یکی از فیلم های معروف سینمای ایران است که علی نصریان در آن نقش نجم خان و عنایا بخشی باقرخان را بازی کرده است. عزت الله تازمی نیز نقش حیدر عموقلی را بازی کرد. فیلم «نجم خان» در 12 اسفند 1351 اکران شد، این فیلم برای مدت کوتاهی روی پرده رفت و در گیشه شکست خورد. روزنامه‌های آن زمان مملو از مقالات انتقادی درباره اشتباهات تاریخی فیلم بود که بیشتر آن را مورخان نوشته‌اند و علی حاتمی بعداً اعلام کرد که تاریخ را آن‌طور که دوست دارد تعریف می‌کند، کاری که در دیگر آثار تاریخی‌اش نیز انجام داده است.

فیلم «ستارخان» جدا از مخالفت روزنامه ها با واکنش شدید نمایندگان مجلس شورای ملی نیز مواجه شد. در جلسه غیرعلنی شورای ملی در 24 اسفند بیانیه ای قرائت و به امضای تعدادی از نمایندگان رسید. در این بیانیه تحریف داستان تاریخی این فیلم مورد نقد قرار گرفت و تحریف کلی تاریخ معاصر تلقی شد. سندیکای هنرمندان نیز علی حاتمی را به دلیل تحریف روایت تاریخی ستارخان محکوم کرد و پس از آن حاتمی از سندیکای هنرمندان خارج شد. سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان، کمیته امور سینمایی وزارت فرهنگ و هنر در ۲۶ اسفند ماه پروانه نمایش فیلم را لغو و نمایش آن را ممنوع کرد.

مقایسه حکومت قاجار با مشروطیت

محمدرضا فرضی، پیگیرترین کارگردان تلویزیون در دو دهه اخیر، مشغول ساخت سریال های تاریخی بوده است. این کارگردان در سریال «سال های مشروطه» با روایت بخشی از تاریخ دوران قاجار به موضوع مشروطیت پرداخت. این مجموعه وقایع تاریخی از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه و دوران صدارت امیرکبیر تا انقلاب مشروطه را به تصویر می کشد. و در سریال سالهای مشروطه اکبر عبدی، محمد صادقی، آزیتا حاجیان، جمشید مشایخی، ایرج راد، محمد مطیع، رضا رویگری، زهیر یاری، شهرام عبدولی، داریوش کاردان، فرخ نعمتی، قاسم زری، تینا پاکروان، تو. صیادی، چنگیز فتحقی، ولی الله مومنی، مهری وادیان، حسن کاخی، حسام نواب صفوی، محمدرضا شریفی نیا و … بازی کردند.

فرضی درباره سریالش گفت: نگارش آن 5 ماه طول کشید. البته قبل از فیلمبرداری فیلمنامه را تکمیل کردم و بعد تولید را شروع کردم. علاوه بر فیلمسازی، تحقیقاتی هم انجام دادم و در تاریخ معاصر غوطه ور شدم. من از منابع تاریخی زیادی برای این پروژه استفاده کردم. مثلاً از کتاب «شاهزاده کبیر و ایران» اثر فریدون ادمیت، از کتاب «شاهزاده کبیر» مرحوم حسین مالکی، از نوشته‌های شیخ فضل‌الله نوری و از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» استفاده کردم. این سریال قرار است تاریخچه انقلاب مشروطه علیه ظلم شاهان قاجار را به تصویر بکشد.

رمزگشایی از یکی از قهرمانان مغفول مشروطه

در میان مستندهای تولید شده درباره دوران مشروطیت، مستند «علی موسیو» ساخته مسعود میر کارگردان، نمونه جالبی است. مسعود میر در این مستند به سراغ یکی از چهره های مهم اما معمولا مغفول مانده مشروطه می رود و به قول خودش یکی از مشکلات کار، کمبود منابع درباره علی موسیو بود: بالاخره 3 یا 3 تا است. 4 کتابی که در آن اطلاعاتی درباره علی موسیو ارائه شده است، معتبرترین کتاب «تاریخ مشروطه» اثر احمد کسروی است که در آن تنها در چند سطر به این شخصیت پرداخته شده است. اما چرا باید علی موسیو در این سال ها سوژه یک مستند شود؟ نسبت این شخصیت تاریخی با دوران ما چیست؟ مسعود میر در این باره می گوید: یکی از ویژگی های علی موسیو این است که بر تمامیت ارضی ایران پافشاری می کند و در مبارزات انتخاباتی خود همواره این موضوع را مد نظر دارد. او همچنین با روس ها درگیر است و روس ها او را به قدری خطرناک می دانند که گفته می شود در یک مهمانی در کنسولگری روسیه مسموم شده و جان خود را از دست داده است. اگر بتوانم حس میهن دوستی را در مخاطبم از طریق این مستند زنده کنم، اتفاق بزرگی افتاده است. اما این احساس در افراد می تواند شکل و درجه متفاوتی داشته باشد. ممکن است فردی مثل علی مسیو با جان و پول و ناموسش برای کشور مبارزه کند و در حد یک شهروند عادی احساس میهن دوستی داشته باشد.