۷ روایت از قیام ۱۷ شهریور | جمعه سیاه چگونه رقم خورد؟ + تصاویر

شهروندی آنلاینقیام 17 شهریور 1357 یکی از مهم ترین جنبش های اعتراضی مردم ایران علیه حکومت پهلوی بود که باعث کشته شدن تعداد زیادی از مردم به دست حکومت شد. ریشه این ماجرا به چند روز پیش برمی گردد که جمع کثیری از مردم تهران در روز 13 شهریور پس از نماز عید سعید فطر راهپیمایی گسترده ای را آغاز کردند و در روزهای بعد نیز ادامه دادند. تظاهرات در 16 سپتامبر به اوج خود رسید. برای جلوگیری از گسترش اعتراضات در روزهای بعد، حکومت در برخی از شهرهای بزرگ کشور از جمله تهران حکومت نظامی وضع کرد. مردم تهران در روز 17 شهریور تجمع و راهپیمایی کردند که بر اثر شلیک گلوله به نیروهای نظامی تعداد زیادی کشته و زخمی شدند.

1

تعداد شهدای هفدهم شهریور به طور دقیق مشخص نشده است و آمارهای متفاوتی از آن گزارش شده است. فرماندار نظامی تهران گفت: در این تظاهرات 87 نفر کشته و 205 نفر مجروح شدند. اما مخالفان دولت اعلام کردند که تعداد کشته شدگان بین 3000 تا 5000 نفر است. گفته می شود شهدا با کامیون های ارتش به مناطق مختلف شهر منتقل و به صورت دسته جمعی به خاک سپرده شدند.

2

در روز 17 شهریور، با اعلام دیرهنگام حکومت نظامی، مردم تهران در میدان ژاله تجمع کردند و با شعارهای مرگ بر شاه، درود بر خمینی و شعار جمهوری اسلامی: نه شرقی نه شرقی اعتراض کردند. غرب.” گفته می شود بیشتر شعارها مربوط به اسلام و امام خمینی بود.

3

شخصیتی روحانی به نام یحیی نوری که رهبری نهضت مردم تهران را بر عهده داشت با نظامیان سخنرانی و تبلیغ می کرد. اما در نهایت سربازان شروع به تیراندازی از زمین و هوا کردند که منجر به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از مردم شد. پس از کشته شدن مردم، درگیری گسترده ای در خیابان ها رخ داد و به سایر نقاط پایتخت کشیده شد و مراکز دولتی به آتش کشیده شد. می گویند میدان جلا در همان روز توسط مردم به میدان شهدا تغییر نام داد.

4

فردای آن روز، مراجع تقلید قم مانند گلپایگانی، مرعشی نجفی و شریعتمداری با صدور بیانیه های تندی باعث اعتصاب و اعتراض ساکنان شهرهای دیگر شد. روحانیون مشهد به رهبری آیت الله سید عبدالله شیرازی و سید حسن قمی با صدور بیانیه هایی ضمن محکومیت این حادثه، در سراسر کشور عزای عمومی اعلام و بر ادامه مبارزه تا سرنگونی کامل رژیم تاکید کردند. علمای شهرهای دیگر مانند محمد صدوقی، بهاءالدین محلاتی و سید مهدی یثربی نیز این حادثه را محکوم کرده و عزای عمومی اعلام کردند. حوزه های علمیه و نمازهای دسته جمعی نیز در پاسخ به این جنایت تعطیل شد. امام خمینی که در آن زمان در نجف تبعید بودند نیز این کشتار را محکوم کردند و خواستار ادامه مبارزه و پیوستن ارتش به صفوف ملت شدند. وی در نامه ای به تاریخ 31 شهریور علاوه بر ابراز همدردی با خانواده های شهدا از مردم خواست به تعطیلی و ادامه اعتصابات ادامه دهند. وی در خصوص هفتمین روز شهادت 17 شهریور و اربعین آنان پیامی صادر کرد و این ایام را عزای عمومی اعلام کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی (ره) نیز به مناسبت هفدهمین سالگرد 17 شهریور پیام‌هایی صادر کردند.

5

حادثه 26 شهریور واکنش های بسیاری را در داخل و خارج از کشور برانگیخت و احزاب و جریان های سیاسی داخلی و خارجی به طور گسترده این حادثه را محکوم کردند. نمایندگان مجلس شورای ملی نیز این رویداد را محکوم کرده و از شریف امامی، نخست وزیر وقت، سوال کردند. گفته می شود این حادثه توسط یک دانشجو فیلمبرداری شده و ارسال آن به خارج از کشور و پخش آن واکنش های بین المللی را برانگیخته و دانشجویان خارج از کشور را به حمایت از انقلاب تشویق کرده است. انعکاس این رویداد در روزنامه ها، رادیو و تلویزیون کشورهای اروپایی با واکنش های شدیدی همراه شد و منجر به راهپیمایی های گسترده در فرانسه و آلمان علیه رژیم پهلوی و همچنین اعتصاب غذای تعدادی از دانشجویان در لندن شد. نشریات اروپایی این کشتار را «شهریور سیاه» و «۸ سپتامبر خونین» نامیدند. دولت آمریکا پس از این ماجرا از شاه حمایت کرد. مردم خبر حمایت آمریکا از شاه را دلیلی بر موضع امام خمینی در برخورد با حکومت می دانستند. گفته می شود اسرائیل، مصر و انگلیس نیز حمایت خود را از شاه اعلام کردند.

6

حادثه ۱۷ شهریور موجی از پیامدها را به دنبال داشت که در نهایت خروج محمدرضا شاه از ایران و پیروزی انقلاب اسلامی را تسهیل کرد. از جمله این پیامدها می توان به موارد زیر اشاره کرد: گسترش اعتصابات. امام خمینی بر مبارزه نرم تاکید کردند و مردم را به اعتصاب سراسری فراخواندند. این امر منجر به گسترش اعتصابات، تضعیف بیشتر دولت و در نهایت فروپاشی آن شد. اعتصاب نهادها و تأسیسات دولتی از جمله کارگران و کارمندان صنعت نفت در سراسر کشور، اقتصاد کشور را فلج کرد. اعتصاب کنندگان خواستار استعفای شاه و استقرار جمهوری اسلامی شدند.

7

از دیگر پیامدهای قیام 17 شهریور می توان به پایان یافتن سیاست آشتی ملی، شکاف بین مردم و دولت و از دست دادن هر فرصتی برای سازش اشاره کرد. و همچنین سرعت بخشیدن به انقلاب و متحد کردن مردم و جنبش های مختلف در کنار هم. زبیگنیو برژینسکی مشاور امنیت ملی وقت آمریکا درباره این حادثه گفت: حادثه میدان گیل آنقدر خونین و مرگبار بود که درگیری های گذشته بین دولت و مخالفان را فراموش کرد. این رویداد پایان انقلاب های پراکنده و پراکنده و آغاز انقلاب واقعی را رقم زد. از دیگر پیامدهای این رویداد می توان به شکست سیاست تعدیل و اصلاحات لیبرالی و از دست دادن موقعیت میانه روهایی که به دنبال سازش با سلطنت بودند اشاره کرد.