چرا مجسمه‌های ساخته شده از هنرمندان کسی را راضی نکرده است

تینو، برادر آروی نژاد: تندیس پیتا فرحی اولین مجسمه یک بازیگر زن در موزه سینما توسط افروز پوجاریا ساخته شد و مرتضی سعیدی در مراسم رونمایی از این مجسمه خود را بانی این مجسمه معرفی کرد و گفت: سال گذشته، در حال ساختن مجسمه بودم و یک بار که پیتا فرهی را دید به شوخی از من پرسید که چه زمانی مجسمه مربوط به من را می‌سازد، می‌خواستم در روز تولد خانم فرهی کمی سردیس بدهم در ساخت این مجسمه سعی کردیم جزئیات زیادی را پیاده سازی کنیم.

اما علیرغم تمام تلاش‌هایی که برای نمایش جزئیات چهره بتا فراهی در این مجسمه انجام شد، بسیاری از ناظران آن را به عنوان یک نماد مرد توصیف کردند. خبرنگاری در واکنش به این مجسمه در صفحه شخصی خود نوشت: از زحمات هنرمند سازنده تندیس تشکر می کنم، اما به نظر می رسد برای الگوبرداری از چهره مجسمه تلاش زیادی می خواهد. سایر کاربران نیز با لحنی صریحتر از واکنش این خبرنگار خواستار توقف ساخت مجسمه بازیگران شدند تا دیگر چنین آثار ضعیفی ارائه نشود. اما دختر بتا فرهی به این انتقادها پاسخ داد و گفت: «این مجسمه با دیدن آن واکنش‌های متفاوتی را برانگیخت و برخی از آن‌ها از ترس زنده کردنش به تپش نزدیک نشدند. و برخی از آنها از تشبیه آن انتقاد کردند و تعجب کردند که چرا این گونه ساخته شده است، اما آنچه برای من به عنوان یک بازمانده از این هنرمند اهمیت دارد این است که معنای کلمه مجسمه را به درستی درک کرد در شباهت آن نیست، بلکه در تصویر و نمادی است که هنرمند از خود به جا می گذارد، اگر بخواهیم هدف از ساخت مجسمه را فقط به این شکل محدود کنیم، شاید امروزه موزه هایی مانند مادام توسو و گرون وجود نداشته باشند، زیرا هنرمندان این موزه ها هستند. بیشتر روی شمایل نگاری کار کرد تا شبیه سازی.

اما این اولین بار نیست که مجسمه یک بازیگر با چنین نقدهای منفی روبرو می شود. طی دهه‌های گذشته مجسمه‌هایی از عزت‌الله تسامی، علی حاتمی، علی نصاریان و داود رشیدی در محیط‌های جداگانه نصب شده‌اند که برخی از آنها حتی اعتراض خود این هنرمند را برانگیخته است.

جمشید المشایخی مجسمه ای است که شایسته هنرمند نیست

در اردیبهشت 1377 سردیسی با طراحی جمشید مشایخی در یکی از خیابان های منطقه یک تهران نصب شد. سردیسی که به گفته احمد مسجد جامی، یکی از اعضای شورای شهر تهران، هیچ سنخیتی با مشایخی نداشت. او می گوید: «به نظر می رسد این عکس بر اساس عکسی است که کارکنان در آخرین روزهای زندگی اش گرفته اند. شخصیت های ملی.”

مجسمه به شکلی ناشیانه ساخته شده بود و شباهتی به المشایخی نداشت، به طوری که در خرداد همان سال برای مرمت به کارگاه بازگردانده شد و سازنده آن عیوب آن را پذیرفت. رضا حسن زاده در پاسخ به این انتقادات گفت: وقتی کار ساخت مجسمه هنوز تمام نشده و رونمایی می شود باید منتظر نقد بود. مردم از منحصر به فرد بودن مجسمه ایرادی نمی گیرند، من شخصاً موافقم که این مجسمه شباهت لازم به خود پروتستان را ندارد. از ابتدا قرار بود مجسمه را پس از رونمایی برگردانیم و کار را به پایان برسانیم چون هنوز تکمیل نشده بود. زمانی که به من پیشنهاد ساخت مجسمه داده شد، بیمار بودم و حتی در زمان ساخت مجسمه نیز چندان خوشحال نبودم. اما من دوست دارم به مناسبت افتتاح خیابانی به نام آقای پروتستان چیزی برای ارائه به مردم داشته باشم و دست خالی نگذارم. چون می خواستم مردم بدانند اگر خیابانی به نام این هنرمند نامگذاری شود شهرداری از چهره او مجسمه می سازد و در خیابان می گذارد. به همین دلیل کار را نیمه تمام گذاشتیم تا بعداً تمام شود.»

اولین مجسمه بر اساس تصویر جمشید المشایخ با شایستگی و بدون عینک ساخته شد. اما در نسخه بعدی تصویر او بدون مزایا و با عینک بازسازی شد.

عدم درک علی نصریان از ویژگی های یک هنرمند

در آبان ماه ۱۳۹۸ تعدادی از تندیس های بزرگان سینما در باغ خانه هنرمندان رونمایی شد. یکی از مجسمه ها علی نسران بود که اگر هم جلوی آن می ایستاد، هیچ شباهتی بین او و سردیس نبود. این مجسمه آنقدر از علی نصاریان فاصله داشت که او به آن اعتراض کرد. نصاریان در پاسخ به سردیس گفت: این اشتباه است. اگر می خواهند شخصیتی از خود بسازند باید از ویژگی های شخصیتی نظریان و آنچه در چهره و تصویر من می بینند آگاه باشند و این را منعکس کنند. نه اینکه با تخیل خود چهره ای نزدیک یا تقریباً شبیه من بسازند.»

داود الرشیدی، تحقیق خالی

سردیس علی نصاریان تنها مجسمه پارک هنرمندان نبود که واکنش‌های منفی را برانگیخت. مجسمه داوود الرشیدی که در همین گروه به نمایش درآمده بود، با انتقادهای زیادی روبرو شد. از جمله همسرش تسبیح برومند است که گفت: رسیدگی به چهره های سرشناس کشورمان اتفاقی شایسته است، اما انجام چنین کاری نیت خیری دارد و فکر، بودجه و انرژی صرف آن می شود. برای به دست آوردن نتیجه قابل قبول باید یک روند صحیح و حرفه ای دنبال شود. من در مورد روایت یک هنرمند خاص صحبت نمی کنم، اما به طور کلی برخی از این روایت ها شباهتی به صاحبان خود ندارند. در حالی که لازم است شخصیت آن چهره در سردیس او کاملاً مشخص باشد، زیرا هر شخصیتی دارای ویژگی های خاصی است که در چهره او ظاهر می شود و می تواند نگاه آن چهره خاص، لبخند یا اخم او باشد. برای اینکه یک سردیس به درستی ساخته شود، سازنده باید یا با آن چهره آشنا و بسیار نزدیک باشد، تحقیق و تحقیق کافی در مورد آن انجام دهد، کار خود را بررسی کند و از همه مهمتر از همان روز اول در کنار خانواده باشد. یا یکی از نزدیکان آن شخصیت فامیل است، زیرا وقتی ساخت سردیس به نقطه‌ای می‌رسد، دیگر نمی‌توان تغییر چشمگیری در آن ایجاد کرد.»

رویکرد حرفه ای تر به مجسمه سازی

ساخت مجسمه ها و تندیس های بازیگران و هنرپیشه ها همیشه جذاب بوده است و معروف ترین و محبوب ترین این مجسمه های شخصیت های معروف در موزه مادام توسو است که جذابیت آن در بازنمایی فوق العاده واقع گرایانه موضوع نهفته است و شما نمی توانید ایراد بگیرید. آنها حتی در نزدیکترین فاصله بنابراین، اگر قرار است ساخت این مجسمه ها در ایران ادامه پیدا کند و برای بیننده جذابیت ایجاد کند، تنها راه این است که آنها را دقیق تر، مطالعه شده و حرفه ای تر کنیم. در غیر این صورت با ساخت هر مجسمه، تنها شاهد واکنش منفی مردم خواهیم بود نه احساسات آنها. علاوه بر این، ساخت و جابجایی حرفه ای این مجسمه ها برای صاحب آن ها احترام دارد.