تینو – زهرا رفیعی: تغییرات آب و هوایی انتقال جهانی بیماری های مرتبط با پشه را افزایش داده است. تب دنگی در حال حاضر، شایع ترین بیماری منتقله از طریق پشه، Aedes است. گزارش ها نشان می دهد که موارد دنگی در دو دهه گذشته هشت برابر شده است. تنها در سال 2019، بیش از 5 میلیون مورد در سراسر جهان گزارش شده است. بیشترین تعداد موارد اغلب در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، مانند آسیای جنوب شرقی، آمریکای لاتین، و به طور فزاینده ای در بخش هایی از اروپا مانند فرانسه، ایتالیا و اسپانیا مشاهده می شود.
در ایران گونهای که تب دنگی را منتقل میکند، عمدتاً پشه ببر آسیایی Aedes albopictus یا ببر آسیایی است. اولین موارد ثبت شده تب دنگی در ایران به 14 سال قبل باز می گردد. در آن زمان مواردی از تب دنگی در جنوب ایران گزارش شد. این موارد عمدتاً مربوط به مسافرانی بود که به کشورهای عربی خلیج فارس سفر کرده و پس از بازگشت به ایران علائم بیماری را نشان دادند. با این حال، در سال های اخیر، تعداد موارد دنگی افزایش یافته است.
چرا این استان ها؟
این پشه در ایران در استان های فارس، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، سیستان، بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان گزارش شده است. این استان ها به دلیل شرایط جغرافیایی و اقلیمی مناسب برای پرورش پشه آئدس، پرخطر شناخته شده اند. امسال 2 مورد فوتی در استانداری فارس ثبت شد که یکی از آنها در امارات و دیگری زنی 83 ساله مبتلا به بیماری های زمینه ای بود.
پراکندگی جهانی گونه های Aedes
پشه Aedes بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می شود. در مناطق سرد و خشک، این پشه ها کمتر دیده می شوند، اما با تغییرات آب و هوایی نیز تغییر کرده است.
- آمریکای جنوبی و مرکزی
- جنوب شرقی آسیا
- آفریقا
- جنوب آمریکا
پشه آئدس چگونه به شمال کشور رسید؟
پشه های Aedes به ویژه Aedes aegypti و Aedes albopictus به دلیل سازگاری بالا و استفاده از مسیرهای تجاری و مسافرتی در مناطق مختلف جهان گسترش یافته اند. عوامل مختلفی باعث شده این پشه ها به مناطقی مانند جنگل های شمال ایران منتقل شوند.
1. حمل و نقل و تجارت بین المللی
حمل و نقل کالا: پشه Aedes را می توان با وسایل نقلیه مختلف مانند کشتی، هواپیما و کامیون به مناطق جدید منتقل کرد. تخمهای پشه آئدس را میتوان در فضاهای کوچک آب مانند گلدانهای گل، لاستیکهای مستعمل و ظروف ذخیره آب حمل کرد.
تجارت بین الملل: حمل و نقل کالا بین کشورها، به ویژه کالاهایی که ممکن است حاوی آب ساکن باشند، می تواند تخم و لارو پشه Aedes را انتقال دهد.
2. رفت و آمد و رفت و آمد مردم
گردشگری و مهاجرت: افزایش سفرهای بین المللی و داخلی می تواند پشه ها را از مناطق آلوده به مناطق جدید منتقل کند. مسافران ممکن است ناخواسته تخم پشه یا لارو حمل کنند.
جابجایی جمعیت: مهاجرت های انسانی نیز می تواند عاملی برای گسترش پشه Aedes باشد، به ویژه در مناطقی که زیرساخت های بهداشتی و مدیریت آب ضعیفی دارند.
3. تغییرات آب و هوا
گرمایش جهانی: تغییرات آب و هوا و گرم شدن زمین منجر به افزایش دما و تغییر الگوی بارندگی در مناطق مختلف شده است که می تواند شرایط محیطی مطلوب تری را برای پشه Aedes فراهم کند. مناطق جنگلی شمال ایران با آب و هوای مرطوب و معتدل می تواند زیستگاه مناسبی برای این پشه باشد.
4. تغییرات محیطی و شهری
افزایش شهرنشینی: توسعه شهری و تغییرات کاربری زمین می تواند زیستگاه های طبیعی پشه ها را گسترش دهد. مناطق جنگلی شمال ایران ممکن است با افزایش تراکم جمعیت و توسعه زیرساختهای شهری در برابر حمله پشه آئدس آسیبپذیرتر باشند.
توسعه زیرساخت های آبی: ایجاد منابع آب مصنوعی مانند برکه ها، مخازن آب و نهرهای مصنوعی می تواند زیستگاه های مناسبی برای تولید مثل پشه ها ایجاد کند.
5. فعالیت های کشاورزی و باغداری
آبیاری: استفاده از روش های نامناسب آبیاری و ایجاد حوضه های آبریز می تواند محیط مناسبی را برای پرورش پشه ها فراهم کند.
تراکم پوشش گیاهی: مناطق جنگلی و باغ های با تراکم پوشش گیاهی بالا، محیط های مناسبی برای استراحت و پناه دادن پشه ها هستند.
6. انتقال از کشورهای همسایه
نزدیکی جغرافیایی: کشورهای همسایه ایران ممکن است قبلاً تحت تأثیر پشه آئدس قرار گرفته باشند و از طریق مرزهای مشترک و جابجایی های محلی، این پشه به شمال ایران منتقل شده است.
زیستگاه های نزدیک به انسان
پشه Aedes، به ویژه گونه های Aedes aegypti و Aedes albopictus، علاوه بر مناطق طبیعی گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان، معمولاً در مناطق شهری و نیمه شهری پرجمعیت هستند. پشه Aedes تخم های خود را در آب های راکد مانند حوضچه ها، سطل ها، گلدان های گیاهی و حتی ظروف کوچک آب در اطراف خانه ها می گذارد. این پشه ها مکان هایی با پوشش گیاهی متراکم را ترجیح می دهند زیرا این مناطق برای آنها در برابر گرما و شکارچیان پناه می دهد.
تاثیر تغییرات آب و هوایی بر تولید مثل پشه های Aedes
اگرچه استفاده از منابع آب راکد، عدم مدیریت صحیح پسماندها و گسترش مناطق شهری بدون توجه به بهداشت محیط می تواند منجر به افزایش جمعیت پشه ها و امکان انتقال بیماری ها شود، دمای هوا و رطوبت برای تولید مثل کاملا ضروری است. از پشه Aedes. با افزایش دما (بین 25 تا 30 درجه سانتیگراد)، سرعت تولید مثل ویروس افزایش می یابد. در گذشته، این پشه ها عمدتاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می شدند، اما اکنون به مناطق خنک تر نیز راه یافته اند. تغییرات آب و هوایی، تخریب زیستگاه های طبیعی و تغییر کاربری زمین باعث افزایش تماس انسان با پشه های آئدس و در نتیجه بیماری های مرتبط با آن شده است. برخی از مناطق خشکتر که قبلاً برای پشههای Aedes نامناسب بودند، با افزایش بارندگی متناوب به زیستگاه جدیدی برای پشههای Aedes تبدیل شدهاند. حوادث آب و هوایی شدید مانند سیل و طوفان اغلب باعث راکد شدن آب و تسهیل حرکت پشه ها به مناطق جدید می شود. به عنوان مثال، در دهه گذشته، چندین گزارش از مشاهده پشه Aedes albopictus در اروپا و حتی در برخی مناطق آمریکای شمالی که قبلاً این پشه وجود نداشت، گزارش شده است. در ایران تا 15 سال پیش گزارشی از پشه آئدس وجود نداشت.
دشمنان طبیعی پشه Aedes چه گونه هایی هستند؟
پشه های Aedes شکارچیان طبیعی زیادی دارند که به کنترل تعداد آنها کمک می کند.
ماهی گوپی (ماهی گوپی):
این ماهی ها بومی ونزوئلا، ترینیداد و توباگو، جامائیکا، برزیل و گویان هستند، اما به صورت غیر طبیعی و برای مبارزه با پشه ها و همچنین تصادفی به مناطق و زیستگاه های بسیاری در سراسر جهان معرفی شده اند. این ماهی ها به طور طبیعی لارو پشه را در آب راکد می خورند و به کاهش جمعیت آنها کمک می کنند.
ماهی گوشتخوار کوچک:
ماهی های گوشتخوار مانند گامبوزیا که به “ماهی پشه خوار” معروف است، به طور فعال لارو پشه را می خورند.
دوزیستان:
قورباغه ها و وزغ ها نیز لاروها و حتی پشه های بالغ را شکار می کنند.
سایر حشرات:
برخی از گونه های سنجاقک و حشرات آبزی لارو پشه را نیز شکار می کنند.
پرنده ها:
پرندگان حشره خوار مانند پرستوها می توانند پشه های بالغ را شکار کنند.
خفاش ها:
خفاش ها همچنین شکارچیان طبیعی پشه ها هستند و می توانند به کنترل تعداد آنها کمک کنند.
حمایت از شکارچیان طبیعی
شکارچیان طبیعی می توانند به طور موثر جمعیت پشه ها را کنترل کنند، اما نقش آنها ممکن است به دلیل تغییرات محیطی و کاهش زیستگاه های طبیعی محدود باشد. به همین دلیل، در کنار اقدامات کنترل شیمیایی و مدیریت منابع آب ایستاده، حفظ و حمایت از شکارچیان پشه طبیعی نیز می تواند بخشی از یک استراتژی جامع برای کنترل جمعیت پشه Aedes و کاهش خطر انتقال بیماری های مرتبط باشد.
چرا دنگی بله و زیکا نه؟
پشه های Aedes، به ویژه گونه های Aedes aegypti و Aedes albopictus، می توانند بیماری های ویروسی مانند زیکا، دنگی و چیکونگونیا را منتقل کنند. پشه ها کدام یک از این ویروس های بیماری زا را انتخاب می کنند به وجود منابع اصلی عفونی بستگی دارد. برای اینکه پشه ها بتوانند ویروسی مانند زیکا یا دنگی را منتقل کنند، باید افراد آلوده در محیط وجود داشته باشند. زیرا پس از تغذیه پشه از خون فرد مبتلا، ویروس وارد سیستم گوارشی پشه شده و در سلول های معده پشه تکثیر می شود. سپس ویروس به غدد بزاقی پشه می رود. این فرآیند حدود 8 تا 12 روز طول می کشد و در نهایت پشه می تواند ویروس را از طریق نیش خود به فرد یا میزبان جدید منتقل کند. در مورد زیکا، وجود میمون های آلوده که منشاء ویروس هستند، نقش اساسی دارد. ویروس دنگی در ابتدا از حیوانات وحشی به ویژه میمون های جنگل های گرمسیری و نیمه گرمسیری از طریق پشه ها به انسان منتقل می شد. در واقع، ویروس دنگی به طور طبیعی در گردش بین پشههای جنگل (جنس Aedes) و میزبانهای حیوانی مانند میمونها وجود دارد. به این چرخه «چرخه جنگل» یا «چرخه جنگل» می گویند.
چرخه تولید مثل پشه Aedes
چرخه زندگی پشه آئدس شامل چهار مرحله است: تخم، لارو، شفیره و بالغ.
یک تخم مرغ: پشه های ماده تخم های خود را در نزدیکی سطح آب یا در مکان هایی که به زودی پر از آب می شود، می گذارند. تخم ها می توانند چندین ماه در شرایط خشک زنده بمانند و هنگامی که آب به آنها می رسد، لاروها از تخم بیرون می آیند.
لارو: این مرحله از زندگی پشه Aedes در آب می گذرد و لاروها از مواد آلی موجود در آب تغذیه می کنند. این مرحله حدود 5 تا 10 روز طول می کشد.
شفیره: پس از رشد، لارو وارد مرحله شفیرگی می شود، جایی که دگردیسی نهایی به یک پشه بالغ رخ می دهد. این مرحله نیز حدود 2 تا 3 روز طول می کشد. کنترل جمعیت پشه ها در این مرحله نسبت به سایر مراحل دشوارتر است زیرا شفیره ها تغذیه نمی کنند و بسیاری از حشره کش ها تأثیر کمتری روی آنها دارند.
بزرگسالان: پشه های بالغ از پیله بیرون می آیند و به دنبال منابع خونی برای تغذیه و تولید مثل می گردند. پشه های ماده می توانند پس از تغذیه با خون تخم بگذارند.
hamshahrionline به نقل از تینو