حال و هوای شهرهای مختلف ایران درآستانه ماه محرم | از چاووشی خوانی تا آیین نخل‌بندی

تینو – الناز عباسیان: فرا رسیدن ماه محرم با ماه های دیگر متفاوت است. صدای پاهایش باشکوه است و مردم به استقبال او می روند. بی جهت نیست که علی زمانیان شاعر معاصر می گوید: «نوع غم حسینی دیگر است/ این خاندان در غمش متفاوت است». در هر کجای ایران، در هر شهر، روستا و خانه ای که بروید، به هر زبان و لهجه و اعتقادی، محرم را می بینید. آیینی که با زندگی ما ایرانیان پیوند خورده و هر سال بیشتر آن را گرامی می داریم. محرم ماهی است که هر سال اعلام می شود نه صفحات تقویم و پرچم های برافراشته در شهر و چه خوش شانس هستیم که سعادت تجربه محرمی دیگر را یافته ایم. اکنون که بوی حسینی در کوچه پس کوچه های شهر می پیچد، مرور آیین های ورود به ماه محرم الحرام و خواندن شعائر شهرهای مختلف خالی از لطف نیست.

***

چاووش را بخوانید

در بیشتر شهرهای کشور اولین پیام رسان هایی که خبر نزدیک شدن ماه محرم را به گوش مردم می رسانند کودکان هفت یا هشت ساله هستند. از جمله شهرهای حاشیه کویر مانند میبود، ده شیر و هفتادور در یزد و همچنین نائین در اصفهان، استهبان در فارس، قم و بسیاری از مناطق دیگر. در این شهرها، یک هفته مانده به آغاز ماه محرم الحرام، کودکان در خیابان ها قدم می زنند و اشعاری می خوانند که خبر از آغاز ماه محرم می دهد. همزمان مسئولان آسایشگاه‌ها، حسینیه‌ها و مساجد در حال برپایی آسایشگاه‌ها و حسینیه‌ها برای تسلیت عاشورای حسینی هستند. در شهر بیرجند در آستانه ماه محرم الحرام، چاووشان پرچم حسینی را به دوش می کشند و با خواندن این چووش در شهر حرکت می کنند:

به نام خدا که میل به خوردن کربوهیدرات دارد

فاطمه در بهشت ​​به نوا می گوید / بسم الله ابن شیر الله را یاد کن.

شستن نماد تشنگی است

یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های عزاداری محرم در کشور، آیین کوزه‌زنی یا کوزه‌کشی برای مردم اردبیل است. آن طور که می گویند اولین نماز در شهر بعد از نماز مغرب در روز 27 ذی الحجه در مسجد جامی شهر توسط عزاداران در محله «توی» که یکی از محله های شش گانه اردبیل است برگزار شد و بعد از آن. در مساجد دیگر شهر مانند حسینیه اشدکان، مسجد جامع اجرا شد. چند روز مانده به 27 ذی الحجه، بانوان محله طاوی مسجد را تمیز می کنند و سپس ظروف را در گوشه مسجد قرار می دهند. بزرگان هر محله به نام «هوسنجی» ماهیتابه محله خود را حمل می کنند و همراه با مردم و عزاداران، حسینجی دیگری را با پرچمی در دست دنبال می کنند که ماهیتابه را دور مسجد می چرخاند. پس از قرار گرفتن آخرین تشت بر روی سکو، روضه حضرت ابوالفضل (ع) یا حضرت علی اصغر (ع) و حضرت رقیه (س) خوانده می شود و عزاداران کوزه های آب را در تشت ها خالی می کنند. بر اساس اسناد موجود، آیین کوزه‌سازی از دوران صفویه رواج داشته است.

کاشت ساپیدار به یاد امام حسین (علیه السلام)

یکی دیگر از مراسم قبل از محرم، «علم بندان» است. در آغاز ماه محرم، همه هیئت‌های عزاداری پرچم بر سر می‌گذارند که نشانه رسمیت بخشیدن به عزاداری امام حسین (علیه‌السلام) است. در پرچالش‌ترین لرستان، پس از برافراشتن پرچم حسینیه، پرچم را در خیابان‌های پرچالش‌تر حرکت می‌دهند و به درب خانه‌های تازه دامادها و تازه دامادها می‌آورند تا در آنجا عزاداری کنند. در این هنگام تازه دامادها از خانه خارج می شوند و پرچم را می پذیرند و به علما هدیه می دهند. آنها معتقدند این زوج جوان به دلیل احترام به معرفت حسینی تا پایان عمر در کنار هم خوشبخت خواهند بود. در روستای الخمیس اردبیل که جمعیت آن اکثراً باغداران هستند، مقداری نهال به نام امام حسین (علیه السلام) در زمین کاشته می شود و هر ساله یکی از باغداران الخمیس به شهر الخمیس می رود. حسینیه و اعلام می دارد که امسال درخت علم را می پذیرد. سپس در روزی خاص هیئتی با سازهای عاشورایی به باغ مورد نظر می روند و پس از خواندن مرثیه و مداحی درخت مورد نظر را قطع می کنند و به حسینیه می برند.

نذر لباس علم

بسیاری از شهرها و روستاها متعهد می شوند که مقداری دستمال پارچه، ابریشم یا ترمه و روسری به مسئول پرچم بدهند تا به چوب پرچم ببندند. روزی که پرچم برافراشته می شود، پارچه یا دستمال را به صاحبش برمی گردانند و آن شخص پارچه را تا محرم بعدی که پارچه را برای بستن پرچم به هیئت تحویل می دهند، نگه می دارد. بسیاری بر این باورند که پارچه ای که با دانش پیوند می زند، درد و بدبختی را از صاحبش دور می کند. در کشکوه رفسنجان، در شب هفتم محرم، پرچم سیدالشهدا (علیه السلام) به درب خانه ها برده می شود و نیازمندان، پارچه یا لباسی را به اهل بیت می دهند. دانش در روز بندرعباس در روز «عالم بندان» نیازمندان برای برآورده شدن حاجات خود لباس به حسینیه می آورند و آن را با علم پیامبر و علم صاحب زمان شریک می کنند. در علم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چهارده کفر و در علم پیامبر هفت کفر و هر ختنه به هفت عضو از ساقه علم گره خورده است. با هفت بند

گرد و غبار تاکایا

برخی از مردم در مراسم نظافت و غبارروبی مسجد خود، حسینیه و تکه محل شرکت می کنند. این مراسم از چند روز مانده به محرم الحرام آغاز می شود و به جز زنان و دختران، جوانان نیز مشتاقانه در تهیه و تجهیز این مکان ها شرکت می کنند و درخواست کمک می کنند. مثلاً در روستاهای شوگان، جاجرم، بجنورد، فرنک خمین و شهرستان قوروه کردستان در آستانه ماه محرم الحرام مردان از تپه های اطراف شهر یا روستای خود خاک سفید می آورند و زنان استفاده می کنند. آن خاک برای کشت سفید کاری در و دیوار مسجد و حسینیه. در روستای ندامان گوراب گیلان زنان و دخترانی نیازمند که نذر دارند مقداری خاک رس سفید و زرد از شالیزارها به روستا می آورند و با کمک یکدیگر مخلوطی از خاک رس و کاه و برنج درست می کنند. سبوس کرده و به دیوارها و کف مسجد بمالند و با این کار حاجت آنها برطرف می شود. زنان و جوانان روستاهای دورافتاده قم به فکر غبارروبی حسینیه، شستن وسایل پذیرایی از عزاداران، تکان دادن فرش ها و سیاه پوشیدن دیوارهای حسینیه هستند.

آیین کاشت نخل

بر اساس یک سنت دیرینه، آیین نخل زنی در آخرین جمعه قبل از ماه محرم در شهرهای مختلف از جمله یزد برگزار می شود. در این آیین معنوی بر اساس سنتی ارزشمند، مردم ضمن حضور در حسینیه، مرثیه سرایی و ذکر مصائب اهل بیت علیهم السلام، آینه و پارچه های مخصوص را به نخل می بندند. نخل وسیله ای چوبی است که کناره های آن از چوب به صورت مشبک ساخته شده و به چوب های دیگر متصل شده و روی چهار تیرک چوبی قرار می گیرد. نخل که در زبان محلی به آن «کالسکه» می گویند، نمادی از پیکر مطهر امام حسین (علیه السلام) است و با چوب و به صورت شبکه ای با آینه و پارچه های مختلف تزئین شده است. در رنگ های مشکی، سبز و قرمز و پرچم ها. مراسم قطع درختان نخل تنها بیش از 700 سال قدمت در شهرستان محرز یزد دارد و در سال های اخیر در برخی روستاها این فعالیت از یک هفته مانده به آغاز ماه محرم با ساخت نخل های جدید آغاز می شود.